Геополитичка загатка: Зошто во Србија гледаме најголем пријател, а во Бугарија најголем непријател?

Негативниот сентимент кон Бугарија бележи пад низ годините, ама сепак источниот сосед сè уште предничи на листата „непријатели“. Зошто наспроти постојаното потенцирање од ЕУ дека уставните измени се задолжителен чекор за почеток на преговорите, власта упорно опстојува на ставот дека уставни измени нема да има? Интересно е и тоа што околу третина од граѓаните (29 отсто) сметаат дека во земјата постојат извори или ентитети кои ги промовираат руските интереси и ставови, но речиси исто толку (24 отсто) не препознаваат или не веруваат во присуството на руско влијаниe, пишува „Вистиномер“

Прашањето за уставните измени за внесување на Бугарите во Уставот останува чувствително и значителен дел од јавноста не го поддржува овој чекор. Мнозинството граѓани ја доживуваат ЕУ како институција која поставува сложени и неповолни услови и сметаат дека процесот на приклучување е долг и тежок. Во исто време голем дел од граѓаните гледаат во Бугарија најголем непријател на Северна Македонија, а во Србија најголем пријател. Ова произлегува од Истражувањето на јавното мислење спроведено од агенцијата „Индаго“ во период  од 06 до 17 октомври 2025 година, а во кое се вклучени 1.100 испитаници преку телефонска анкета. 

Што конкретно покажа Истражувањето?

Според истражувањето највисок степен на несогласување (51 отсто) има за ставот дека земјата треба што побрзо да го смени Уставот за да стане членка на ЕУ. Високо ниво на несогласување се бележи и кај мислењето дека воведувањето санкции против Русија е добра политика (45 отсто), како и кај тврдењата дека ЕУ наскоро ќе се распадне (43 отсто) и дека е покорисно сојузништво со Русија отколку со САД или ЕУ  – 43 отсто (графикон 15). 

Паѓа в очи тоа што дури 45 отсто од испитаниците ја идентификуваат Бугарија како најголем непријател на Северна Македонија (графикон 18). Следат Грција -15 отсто и Албанија – 7 отсто, додека Русија ја споменале 6 отсто од испитаниците. Мали проценти се однесуваат на Косово и Србија – по 4 отсто, САД – 2 отсто и Кина – 1 отсто, додека 9 отсто одбиле да одговорат на ова прашање .   

Од друга страна најмногу испитаници ја сметаат Србија за најголем пријател – 40 отсто, следат САД -15 отсто, Турција – 12 отсто и Албанија – 8 отсто (графикон 17).

Овие резултати  фактички ги потврдуваат традиционалните симпатии кон Србија и Турција, наспроти резервираноста кон одредени соседни земји – членки на ЕУ. 

Интересно е и тоа што на прашањето дали во земјата постојат извори или ентитети кои ги промовираат руските интереси и ставови, 29 отсто од испитаниците одговориле „да“, што покажува дека околу третина од граѓаните сметаат дека такви влијанија постојат (Графикон 14). Понатаму, 24 отсто одговориле „Не“, што  укажува на тоа дека дел од јавноста не препознава или не верува во присуството на руско влијание. Најголем дел од испитаниците, 46 отсто, одговориле „Не знам“, што говори за значителна несигурност или недоволна информираност по ова прашање.  

„Вистиномер“ неодамна го анализираше прорускиот наратив на лидерот на „Левица“, Димитар Апасиев, манифестиран на парадата во Москва по повод 80-годишнината од победата над фашизмот. Во таа пригода тој потенцираше дека „во борбата против фашизмот бевме обединети и таа солидарност е основа на нашата историска поврзаност, која сме должни да ја зачуваме“, иако современата меѓународна нестабилност, потенцирана од Апасиев, последниве три години е нарушена токму од Русија, која започна целосна воена инвазија врз Украина на 22 февруари 2022 година.

Од друга страна, српскиот претседател Александар Вучиќ честопати користи манипулативна замена на тези со која се експлоатира темата за наводното постоење на „македонско сценарио“ за Србија. Таа манипулација ја протежира геополитичката стратегија на т.н. „српски свет“ во регионот, односно политичката идеја од средината на 19 век, со која Србија се стреми кон сесрпско обединување кое би ги мајоризирало и другите нации од Западен Балкан.

Осцилации во перцепцијата пријатели/непријатели 

Ако овие резултати се компарираат со оние од пред две или три години, односно со оние од 2023 и 2022 година, кај испитаниците се забележуваат осцилации во перцепцијата за пријатели/непријатели. Во 2023 година 56 отсто од испитаниците сметале дека Бугарија е најголемиот непријател на Македонија, во 2022 година така мислеле речиси 50 отсто, а сега 45 отсто. Но, иако низ годините има пад на негативниот сентимент кон Бугарија, сепак источниот сосед сè уште предничи на листата „непријатели“.

Од друга страна, се забележува пад и на процентот кај испитаниците кои ја перципираат Србија како најголем пријател: 66 отсто во 2022 година, околу 71 отсто во 2023 година, а денес само 40 отсто. Што е прилично големо намалување – над 30 отсто, ама и со ваквиот пад Србија и натаму е фаворит меѓу „пријателите“.

Табела најголем пријател/непријател во 2022 г.

На што се должат осцилациите? 

Колкаво е влијанието на глобалните и регионалните геополитички трендови? Дали т.н. „Српски свет“ ја губи кондицијата за влијание во С. Македонија, а од друга страна имаме статус кво во однос на евроинтеграциите? Зошто наспроти постојаното потенцирање од ЕУ дека уставните измени се задолжителен чекор за почеток на преговори, власта (до пред година и пол и како опозиција) упорно опстојува на ставот дека уставни измени нема да има? 

Зоран Бојаровски, новинар и уредник на порталот „Рацин.мк“, вели дека „љубовта“ на Македонците кон Србија и нивниот отпор кон Бугарите има објаснување, иако како и секоја љубов или омраза, не е така едноставна, односно е комплицирана. Според него, едно објаснување е „емотивната“ страна на овие односи – речиси петдецениското живеење на Македонците и Србите во заедничка држава во која главно „лепило“ беше братството и единството, создаде односи на блискост и доверба, којашто еве, трае и после распаѓањето на Југославија.

Таа заедница ги измисли и ги користеше сите алатки таа емотивна врска да ја негува и одржува. Идеолошката матрица на таа држава, кога станува збор за Македонија, создаваше амбиент на крајна недоверба кон останатите соседи на нашата земја, особено кон Бугарија и Албанија, а и во однос на Грција не се трудеа нешто повеќе, смета Бојаровски. 

Тој додава дека последиците од тие ѕидови ги чувствуваме и денес.

„Рационалниот“ аспект на овие односи е уште покомплициран кога станува збор за односот на Македонците кон Бугарија, кој е главно негативен, најмногу заради нерасчистените заблуди на еден сериозен дел во таа земја во однос на генезата на македонската нација. Додека за разлика од Србија, којашто многу одамна, или навреме, се откажа од анахронизмите Јужна Србија и Вардарска бановина, Бугарија сѐ уште не расчистила со сопствените фрустрација за Македонија, која, како што толкуваат тие, е „романтичниот“ дел од нивната историја. Но, за да постои „романтична“, врска потребни се двајца, па оттаму, освен еден фрустриран партнер на Истокот, треба да има и еден релаксиран, би рекол, „кул“ партнер и од оваа страна на Деве Баир. Само така нерационалното ривалство, проследено со говор на омраза, ќе го оставиме во историјата, за да почнеме да негуваме блиски односи на рамноправни партнери и луѓе коишто имаат толку многу да си споделат едни со други без апсурдните фрустрации, анализира Бојаровски.     

Во меѓувреме министерот за надворешни работи и надворешна трговија Тимчо Муцунски од собраниската говорница се бранеше од лажни вести и дезинформации врзани за спорот со Бугарија. На седницата посветена на пратенички прашања (18.11.2025), пратеникот од Левица, Реџеп Исмаил, го праша министерот Муцунски по која основа се пратени на цензура учебниците за петто и шесто одделение во Бугарија, на што тој револтирано возврати (1,33 минута од видеото) дека тоа е дезинформација и лажна вест. 

 

Ништо не е пуштено во Софија на амин. Тоа е дезинформација, лажна вест. Нашите државни институции не пуштиле ништо, ниту учебник ниту документ во Софија на т.н. амин. Не се случило такво нешто, кажа шефот на дипломатијата. 

Според него, треба да имаме дијалог со сите наши соседи и треба да работиме на затворање на сите отворени прашања, но нагласи дека не смеат и немаат право да го прават тоа по секоја цена и на штета на нашите национални интереси. 

Знам дека би биле најсреќни да докажете дека вашата теза е точна и дека ВМРО-ДПМНЕ направило отстапка. Но, набројте една отстапка од таква природа што е направена во последната година, кажа тој додавајќи оти верува дека пратеникот не е координиран со историчарите од Софија. 

Но, лажната вест за којашто реагираше министерот Муцунски и налутено мавташе од собраниската говорница, не е единствена дезинформација за односите со нашиот источен сосед.

Вистиномер во повеќе наврати рецензираше објави на Фејсбук на оваа тема, на пример во една од нив која се ширеше за време на кампањата за локалните избори, се тврдеше дека бојкотот на изборите ќе повлече и поништување на Договорот за добрососедство со Бугарија (и на Преспанскиот договор), што се разбира не е точно. Дали ќе се излезе на гласање на локални избори или тие ќе се бојкотираат, воопшто нема ефект врз договорите со Бугарија и Грција, туку има ефект врз изборот на граѓаните за тоа кој ќе управува со општините во кои живеат.  Меѓународните договори, пак, произведуваат правни обврски и за исполнување и за раскинување – поништување.  

Неумесна паралела

Изминатиот период се ширеа и дезинформации во кои се прави неумесна паралела меѓу членството на Бугарија во ЕУ и Тројниот пакт. Така во една проруска пропагандистичка објава извртено се опишува посетата (31.8.2025 г.) на претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен на Бугарија и нејзините фабрики за оружје. 

Објавата вели дека тоа оружје е наменето за ЕУ за војна со Русија. Но, тоа оружје е за ослободителната војна која Украина ја води против Русија, при што Украина го добива  како помош од ЕУ, ама тоа се произведува и за одбрана на самата ЕУ. Објавата ги премолчува тие детали, создавајќи впечаток дека ЕУ подготвува војна против Русија, т.е. напад врз неа, повеќе за ова може да се прочита во оваа рецензија. 

На социјалните мрежи се ширеше и измислена е „изјавата“ на Путин дека „ фашистичка Бугарија треба да се дели на 3 дела“. Исечокот од наводната изјава што се споделува нема извор, а со пребарување не може да се најде дека Путин некогаш кажал такво нешто. Архивите на светските медиуми исто така не располагаат со ваква „изјава“ на Путин, која доколку во кој било контекст некогаш била дадена, сигурно би предизвикала светско медиумско внимание. На ваква изјава би имало и реакции од Бугарија, (имајќи предвид дека Бугарија е членка на Европската Унија и на НАТО), што, исто така, не е случај – повеќе за ова може да се прочита во оваа рецензија. 

А што предвидува Договорот со Бугарија?

Договорот за пријателство, добрососедство и соработка меѓу Република Македонија и Република Бугарија е потпишан на 1 август 2017 година помеѓу премиерите Зоран Заев и Бојко Борисов во Скопје. Договорот е составен од 14 члена со кои се уредуваат економските и билатералните односи на двете земји, врз база на меѓународното право и добрососедство. Властите на двете земји се обврзуваат да создаваат неопходни правни, економски, финансиски и трговски услови за обезбедување на најшироко можно движење на стоки, услуги и капитал, како и да ја зголемат туристичката соработка, да ги подобрат транспортните врски и комуникациите меѓу нив, вклучително во рамките на регионалните инфраструктурни проекти. Двете држави во делот на културното наследство се обврзуваат со заемна согласност заеднички да чествуваат историски настани и личности. Во делот на соработката во област на културата, образованието, здравството, социјалната грижа и спортот, се предвидува во рок од три месеци од стапувањето на Договорот на сила да се формира заедничка мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања, која врз база на историски докази ќе работи на подготвување на образовните содржини. 

Да потсетиме дека само неколку дена по доаѓањето на функцијата (23 јуни 2024), премиерот Христијан Мицкоски изјави (на 1 јули 2024) дека, Договорот со Бугарија може да се „репреговара“. Арно ама веднаш стаса одговор од бугарскиот претседател Румен Радев кој му порача на Мицкоски дека Договорот мора да се почитува и спроведува, а не да се ревидира. 

И коментарот на амбасадорката на САД во земјава, Анџела Агелер, беше дека нема преговори за договори што се веќе направени, а го тангираат напредокот на земјава кон ЕУ. 

Деновиве европските претставници повторно ни порачаа да ги завршиме преземените обврски и да направиме уставни измени. 

На „Форумот за проширување на ЕУ 2025“ што се одржа деновиве (18.11.2025) во Брисел данската министерка за европски прашања Мари Бјере чија земја претседава со Унијата, прашана за порака кон македонските граѓани, нагласи дека земјава мора да го испорача договореното, односно да ги спроведе уставните измени за да продолжи напред. 

Моментумот е тука, морате да го зграпчите моментумот и да ги направите реформите, и Македонија сè уште мора да испорача. Исто така, сè уште има договор кој беше потпишан, знам дека беше потпишан од претходната влада, но има договор кој е потпишан и откако тоа ќе се спроведе, тогаш вие испорачувате и сте на патот. Вчера отворивме поглавје со Албанија, затвораме поглавје со Црна Гора идниот месец, се движиме напред, но не можеме да се движиме напред ако Македонија не се движи напред, рече Бјере.(на 1,17 минута од видеото)  

Дека напредокот во односите со Бугарија е особено важен за да може да се постигнат натамошните успеси во процесот на пристапување кон ЕУ, во објава на инстаграм-стори порача (19.11.2025) и германскиот министер за надворешни работи Јохан Вадефул по  средбите во Скопје со премиерот Мицкоски и со шефот на македонската дипломатија Муцунски, во рамките на својата турнеја низ земјите од Западен Балкан. 

Тука во Скопје, перспективата за идно пристапување кон ЕУ е голема тема. Германија ја поддржува Северна Македонија на овој, не секогаш едноставен пат. Северна Македонија веќе постигна многу. Сега особено е важен напредокот во односите со Бугарија за да може да има натамошни успеси во пристапниот процес, порача германскиот министер во стори-објава на Инстаграм. 

Патриоти на батерии

Политичкиот аналитичар, универзитетскиот професор Мерсел Биљали вели дека актуелната власт ги освои сите нивоа на власт – законодавна, извршна, локална, медиумска, и е на пат да ја узурпира и судската власт. Тој се прашува: И што понатаму?! Според него, власта нема волја за деблокирање на ЕУ интеграцискиот процес, дури го прави спротивното, па сега, покрај „гаранции“ за понатамошно неблокирање, таа бара „реципроцитет“ за малцинствата.

Црвени линии – Мицкоски не дозволува булинг, предавство и капитулација 

Премиерот Мицкоски и пред десетина дена повтори дека ставот на Владата е многу јасен во врска со црвените линии во спорот со Бугарија.

Нашиот став е многу јасен. Се знаат кои се црвените линии. Ние сме ги опишале тие црвени линии многупати досега. Подготвени сме да седнеме да разговараме, а не би било коректно некој да очекува дека оваа Влада, додека сум јас премиер наеднаш ќе рече, е добро ова што досега го зборувавме не важи, сега ќе седнеме и ќе направиме уставни измени. Барем јас додека сум претседател на Владата, ако дојде некој друг нека тераат друга политика. Но вакви предавства и капитулации додека сум јас претседател на Владата нема да се случуваат – вели Мицкоски. (од 10,05 до 10,37 минута од видеото)

Тој најави дека Владата ќе направи сè што е во нејзина моќ за да ја заврши домашната работа.

Ние ќе направиме сè што е во нашата моќ да ја завршиме домашната работа, ајде ќе видиме тогаш што ќе се случи. Затоа што пред 8 години, кога менувавме имиња и презимиња ни викаа дека сме фронтранери и ко ќе смениме име и презиме, за 3-4 години сме во ЕУ. Тие 3-4 години изминаа пред 3-4 години, кај сме ние денес, онаму каде што бевме пред 25 години. Супер е,  да го смениме Уставот, најдобри ќе бидеме, најдобри ќе бидеме! Уште ако може да не сме Македонци, да сме нешто друго, најдобри ќе бидеме. Онака како што некој ни прави булинг и сака да ја стопира Македонија да напредува во ЕУ. Тоа нема да го дозволиме, оваа Влада тоа нема да го дозволи, додека сум јас таму. Кога ќе дојде некој друг, нивна работа… – вели Мицкоски. (од 16,42 до 17,29 минута од видеото)

Па, имајќи ги предвид ваквите ставови на премиерот околу уставните измени, тешко дека сега ќе го зграпчиме моментот и ќе го спроведеме договореното со Бугарија, како што ни советуваат евродипломатите. Многу поверојатно е дека ова прашање „ќе го туркаме под тепих“, најпатриотски ќе го (зло)употребуваме за дневна политика и билдање рејтинг, а во меѓувреме ќе тапкаме во место на патот кон членство во Европската Унија, пропуштајќи ја и оваа прилика.