Во 1965 година, извештите на Стејт департментот биле тајни класифицирани документи, но сега веќе можат да се отворат во светските архиви, дури и онлајн. Така, тајниот извештај на американскиот Стејт департмент од 1965 година за границата меѓу Бугарија и Грција, може да се најде во Националниот архив на Австралија или на www.naa.gov.au.
Тој извештај од 1965 година претставува своевидна опсежна студија, може да се каже дури и научна, за етничкиот состав, потеклото, миграциите и историските контексти на Балканот, во обид да се дефинира тогаш актуелната состојба на границата меѓу Бугарија и Грција, и односите меѓу овие две балкански земји, денес членки на Европската Унија.
И во таа американска студија на Стејт департментот од 1965 година – потеклото на Бугарите е „класифицирано како Туранци, Монголци или Татари“, кои пристигнале подоцна на Балканот од другите народи или племиња, кои го изгубиле својот оригинален јазик и усвоиле друг јазик. Извештајот на САД, цитирајќи го бугарскиот национален попис од 1956 година, го наведува вкупното население на Бугарија како 7.613.709 жители, од кои Бугари – 6.506.541, Турци – 662.018, Роми – 197.865, Македонци – 187.789. Но исто така се нотира дека во таа 1965 година, „Бугарија сè уште одбива да го признае постоењето на македонска етничка припадност“.
Во извештајот се препознава дека големо влијание за односите меѓу Бугарија и Грција има размената на населението што се случила под 1923 година меѓу Грција и Турција, како и „македонското прашање“.
„Поочигледна промена во етничкиот состав се случи како резултат на грчко-турската војна (1919-1922) по потпишувањето на примирјето од страна на Турција во Првата светска војна во 1918 година. Поразот на грчките војски во Анадолија и последователното протерување на илјадници Грци од областа Смирна (Измир) доведоа до договор за размена на население помеѓу Грција и новата Турска Република. Се вели дека Смирна тогаш имала грчко население од 375.000; додека Атина тогаш имала население од 168.000 жители.
Размената на населението, една од најзначајните од ваков вид, беше отелотворена како конвенција и вклучена во Договорот од Лозана од 1923 година. Со зголемувањето на бројот на грчки бегалци од Турција, околу 400.000 турски бегалци ја напуштија Грција. Повеќето од Грците беа населени во македонските и тракиските области стекнати како резултат на Балканските војни. Така, покрај експанзијата на населението, Грција ја хомогенизираше бугарската гранична област, што всушност го ‘реши’ ‘македонското прашање’ за Грција, со елиминирање на она што претходно беше хетерогено население“, се наведуваат во извештајот на Стејт департментот за претходните историски случувања што во таа 1965 година ги дефинирале сосотојбите на бугарско – грчката граница.
Меѓу другото се забележува дека на Бугарија, во 1923 година ѝ била понудена одредена економска компензација, зашто не ѝ бил дозволен излез на Егејското Море.
„Економски излез во форма на транзитни права низ Егејот беше обезбеден од Сојузничките и здружените сили. Условите на гаранцијата требаше да бидат утврдени подоцна. Сепак, кога прашањето беше покренато во Договорот од Лозана од 1923 година, Бугарија ја отфрли понудата за транзитни права во пристаништето Дедеагач (Александрополис) како несоодветна“, се вели во извештајот.
Шеесет години подоцна, во 2025 година кога Бугарија и Грција се членки на Европската Унија, се чини сè уште имаат „нерасчистени сметки“ околу „македонското прашање“. Бугарија смета дека Грција доби многу повеќе од неа со Преспанскиот договор, па со истата стратегија на уцени, настојува да добие исти „привилегии“ од ЕУ и национално-идентитетски отстапки од Македонија. Секако, „нерасчистената сметка“ на двете земји членки на ЕУ е – Македонија!
Ј.П.