Нафтениот џин „Лукоил“, една од најмоќните приватни руски енергетски компании, се најде под засилен притисок од Запад — новите санкции на САД и на Европската Унија веќе почнуваат да ја поткопуваат неговата глобална мрежа, а ефектите се гледаат во Ирак, на Балканот и пошироко, пишува „Вистиномер“
Во октомври – ноември 2025 година, САД и ЕУ го заострија режимот на санкции против руски енергетски компании, вклучувајќи ги „Роснефт“ и, значително, делови од групацијата „Лукоил“. Овие мерки ги ограничуваат банкарските и осигурителните канали, замрзнувања на средства и практични пречки за плаќања и трговија, а имаат и директни ефекти врз оперативните активности на странските активи на компаниите (на пример во Ирак и на Балканот).
Следува преглед на мерките, нивните практични импликации и конкретни примери по земја.
Министерството за финансии на САД (OFAC/Treasury) објави листа на подружници на „Роснефт“ и „Лукоил“ кои се предмет на блокирачки мерки, со директно замрзнување на имот и забрана за трансакции со лица од САД. Санкциите имаат за цел да ја отежнат способноста на компаниите да користат меѓународно плаќање, банкарски услуги, морско осигурување за танкери, како и спречување на шверцот на нафта преку тн. „флоти во сенка“ („shadow fleet“) — што ги прави нафтените трансакции поскапи и логистички потешки.
ЕУ ја продолжи и рашири санкциската рамка (19 -ти пакет санкции), вклучувајќи и нови ограничувања поврзани со енергија (на пр. таргетирање на ЛНГ), и дополнителни мерки што го усложнуваат статусот на руските енергетски играчи во Европа. Во пракса, националните власти може да дозволат конфискација/привремена управа над критични објекти под определени услови.
Ирак во исклучително загрижувачка ситуација
Поради санкциите, „Лукоил“ соопшти дека прогласи состојба на „виша сила“ (force majeure) на едно од најголемите нафтени полиња во светот – Западна Курна 2 (West Qurna-2) во Ирак, бидејќи директните плаќања и логистика станаа правно-финансиски невозможни. Ирачката нафтена компанија (SOMO) ги замрзна испораките и откажа нарачки додека не се решат правните и платежните механизми. „Лукоил“ предупреди дека ако не се реши ситуацијата, може да престане со производство и да излезе од проектот по определен рок. Ирак беше принуден да бара начини да го редистрибуира приходот/продавањето преку државни механизми за да го избегне директното плаќање на санкциониран ентитет – опција која го одржува протокот на нафта на пазарот, но создава политички и правни тензии. Според Блумберг, нафтата продолжува да тече, но продажбата и плаќањата се реорганизирани.
Што значи ова за Балканот и за „Лукоил“ на локално ниво
Дел од земјите на Балканот кои имаат подружници на „Лукоил“ преземаат итни мерки со цел да го заштитат својот национален енергетски систем и да се усогласат со санкциите на САД. Бугарските власти презедоа чекори за да овозможат привремена управа/пристап до продажба на рафинеријата во Бургас (во сопственост на „Лукоил“) за да ја заштитат фабриката од индиректни ефекти на санкциите и да осигураат енергетска стабилност. Владата подготви законски измени за да овозможи конфискација/продажба на објекти кои се изложени на ризик од санкции. „Лукоил“ ја повика владата да не го попречува процесот на приватна продажба, но властите се движат кон администрирана продажба/привремена управа додека трае решавањето на правниот статус. Рафинериските и логистички капацитети на Бугарија се предмет на политички и трговски преговори; голем дел од домашната дистрибуција на деривати и стратешките резерви зависат од надлежностите кои сега се ре-редефинираат.
И Романија започна да спроведува мерки за преземање контрола врз локалната подружница на руски „Лукоил“ со цел да го заштити својот национален енергетски систем и да се усогласи со санкциите на САД. „Лукоил“ управува со 320 бензински пумпи во Романија, управува со рафинеријата Петротел (која снабдува околу една четвртина од пазарот на гориво во земјата) и има права за истражување во дел од Црното Море.
Романскиот министер за енергетика Богдан Иван на 11 ноември рече дека Романија нема да бара продолжување на рокот за санкции, додавајќи дека Букурешт ја поддржува примената на неодамнешните мерки на САД.
Србија има големи врски со руски енергетски компании преку „НИС“ (под контрола на „Газпром Нефт’), па поради ефектите од санкциите врз регионот беа пријавени прекини и недостиг на сурова нафта/производни суровини за преработка. Претседателката на српскиот парламент Ана Брнабиќ најави дека ќе биде предложен амандман на Предлог-буџетот за 2026 година, со кој ќе се предвидат околностите во кои Србија би морала да ја преземе Нафтената индустрија на Србија (НИС). Брнабиќ, сепак, додаде дека нема да поддржи национализација на НИС. Претходно, српскиот претседател Александар Вучиќ изјави дека српската влада ѝ дала на Русија рок од 50 дена да најде нов сопственик на Нафтената индустрија на Србија.
Во Хрватска, според пишувањето на тамошните медиуми како еден од можните купувачи на имотот на „Лукоил“ се спомнува словенечкиот „Петрол“, потоа пензионираниот генерал Иван Чермак, кој е битен играч во тој дел од бизнисот, па дури се спомнува и можноста работниците на „Лукоил“ во Хрватска да се организираат и да направат „откуп на менаџментот“, односно самите да се обидат да ја откупат компанијата за која работат.
Што се случува со „Лукоил“ во Северна Македонија
„Лукоил„ поседува мрежа бензински станици и малопродажни оперативи во Северна Македонија со значајна локална работна сила. По објавувањето на санкциите, локалните пазари и регулатори проценуваат сценарија за обезбедување стабилност — можеби преку откуп/реорганизација или државни мерки доколку меѓународните трансакции се забранат. Доколку „Лукоил“ си замине, постои ризик од нарушување на малопродажната мрежа (ако платните/доставните канали бидат нарушени) и потенцијално пазарно прераспределување доколку активите мора да се продадат или национализираат.
Претседателот на Регулаторната комисија за енергетика (РКЕ) Марко Бислимоски неодамна изјави дека треба да ѝ се даде шанса на „Лукоил“ Македонија и дека може да снабдува деривати од други земји.
Имав средба со претставникот на „Лукоил“ Македонија и тој ќе ги преземе сите мерки за тие луѓе да не останат без работа. Значи, „Лукоил“ може и понатаму да работи и да обезбедува нафтени деривати. Досега, најголем дел обезбедувал од Бугарија, но може да обезбедува и од други земји така што во тој дел треба да му дадеме шанса и понатаму да работи, не мора да се снабдува со деривати обезбедени од руски рафинерии, рече Бислимоски.
„Лукоил“ во земјава има 40 бензински пумпи и 10 резервоари со вкупен капацитет од 8.320 кубни метри.
Бислимоски во изјава за Вистиномер вели дека евентуалното затворање на бензиските станици на „Лукоил“ во земјава, нема да предизвика никакви значајни промени на македонскиот пазар.
Тоа не би предизвикало ништо во Македонија, бидејќи пазарното учество на „Лукоил“ во земјава е мало – околу 7,5 отсто. Ќе продолжи се да функционира нормално. Во моментов, „Лукоил“ Македонија не носат нафтени деривати од Бугарија, туку се снабдуваат од локални снабдувачи, вели Бисломоски за Вистиномер.
Вистиномер испрати прашања и до Владата, дали се размислува за преземање на компанијата „Лукоил“ во земјава или за некои слични мерки, дали ќе се излезе со некаков пакет за помош на вработените, доколку се реализира најцрното сценарио за затворање на компанијата, дали е можно компанијата да продолжи да работи под услов да се снабдува со нафта од други извори – како што тоа претходно го посочи како опција претседателот на Регулаторната комисија за енергетика Марко Бислимоски.
Оттаму само кратко ни одговорија:
Во врска со Вашите прашања Ве инфомираме дека во овој момент меѓуинституционално се анализира ваквата одлука и какви би биле ефектите од истата, за што во идниот период ќе информираме за истото.
Како се обидува „Лукоил“ да реагира
Според претседателот на РКЕ Бислимоски, она што „Лукоил“ се обидува да го направи е да се продаде на групациско ниво. Компанијата имаше еден таков обид, но безуспешен. Според некои медиумски извештаи, „Лукоил“ бара купувачи за поединечни активи и настојува да го пренасочи сопствеништвото пред да стапат во сила трајните ограничувања. OFAC исто така објави генерализиран лиценциран режим за одредени преговори/продажби (опции за реструктурирање). Овие продажби се тешки поради ризикот купувачот да стане предмет на секундарни ефекти или да не добие пристап до приходите. Компанијата и руската држава вршат притисок и преговарачки напори со земјите домаќини (на пример со Бугарија и Ирак) да се пронајдат решенија што ќе дозволат продолжување на операциите без директно кршење на меѓународните санкции.
Како што анализира Јутјуб каналот Џо Блогс, некои од странските активи на „Лукоил“ сè повеќе се изложени на ризик од конфискација или запленување, особено во земји кои сакаат да го редефинираат сопствеништвото на објектите бидејќи санкциите ги ограничуваат банкарските и осигурителните трансакции. Притоа се посочува дека ова не е само техничка или финансиска криза, туку е и геополитичка борба: некои влади можеби ќе преземат директни мерки за да ја контролираат расходната инфраструктура на „Лукоил“, пред да биде премногу доцна.
„Лукоил“ се наоѓа во можеби најтешкиот период во својата историја – санкции кои не ја таргетираат само компанијата, туку целиот нејзин транспортен и банкарски екосистем, продажба на странски оперативи за да се обезбеди ликвидност и геополитички ризик од губење контрола врз големи објекти како рафинеријата во Бугарија.
„Лукоил“ има три рафинерии во Европа, како и удели во нафтени полиња во Казахстан, Узбекистан, Ирак, Мексико, Гана, Египет и Нигерија. Исто така, има стотици малопродажни бензински пумпи низ целиот свет, вклучително и во САД. Вредноста на странските средства на „Лукоил“ се проценуваат на околу 22 милијарди долари, врз основа на извештаите од берзата во 2024 година.
Пишува: Ана Анастасовска
